Historia rozwoju statystycznych metod planowania i analizy doświadczeń rolniczych na świecie oraz w Polsce
Abstrakt
W pracy przedstawiono główne kierunki badań, ich chronologię oraz osiągnięcia w zakresie metod statystyki matematycznej w zastosowaniu do biometrii i doświadczalnictwa rolniczego, dokonywane od XVII wieku do czasów współczesnych. Uwzględniono dorobek uczonych na świecie oraz w Polsce. Podkreślono historyczne i współczesne znaczenie tych osiągnięć matematycznych i metodycznych dla rozwoju i postępu nauk empirycznych w ogóle, a zwłaszcza nauk rolniczych i biologicznych. Przedstawiono znaczenie zastosowania metod statystycznych w uznaniu empirycznych badań rolniczych, jako nauki rolnicze. Świadectwa i rozważania oraz autorskie osądy odkryć i wynalazków statystycznych na przestrzeni wieków i lat są udokumentowane i zilustrowane oryginalnymi publikacjami, a także realnymi dokonaniami pionierów statystyki, biometrii i doświadczalnictwa rolniczego oraz współczesnych uczonych w tych dziedzinach i specjalnościach.
Słowa kluczowe
metody statystyczne; metody wielowymiarowe; modele statystyczne; estymacja parametrów statystycznych; hipotezy; testowanie hipotez; układy doświadczalne; wnioskowanie statystyczne; statystycy; biometrycy
Bibliografia
Barbacki S., Fisher R. 1936. A test of the supposed precision of systematic arrangements. Annals of Eugenics 7: 189 — 193.
Caliński T. 2012. Rozwój i osiągnięcia w biometrii polskiej. Przegląd statystyczny, Numer specjalny I: 47 — 52.
Caliński T., Camussi A., Ottaviano E., Kaczmarek Z. 1985. Genetic distances based on quantitative traits. Genetics, 111:945 — 962.
Caliński T., Czajka S., Kaczmarek Z., Krajewski P., Pilarczyk W. 2005. Analyzing multi-environment variety trials using randomization-derived mixed models. Biometrics, 61:448 — 455.
Caliński T., Harabasz J. 1974. A dendrite method for cluster analysis. Communications in Statistics 3: 1 — 27.
Cochran W. G. 1939. Long-term agricultural experiments. J. Roy. Stat. Soc. (Suppl.) 6: 104–148.
Crossa J., Franco J. 2004. Statistical methods for classifying genotypes. Euphytica 137: 19 — 37.
da Silva C. P., de Oliveira L. A., Nuvunga J. J., Pamplona A. K. A., Balestre M. 2019. Heterogeneity of variances in the Bayesian AMMI model for multienvironment trial studies. Crop Sci. 59: 2455 — 2472.
Elandt R. 1964. Statystyka matematyczna w zastosowaniu do doświadczalnictwa rolniczego. PWN, Warszawa
Fisher R. A. 1925. Applications of "Student's" distribution. Metron 5: 90–104.
Fisher R. A. 1918. The correlation between relatives on the supposition of Mendelian inheritance. Trans. Roy. Soc. Edinburgh 52: 399 — 433.
Fisher R. A. 1921. Studies in crop variation. I. An examination of the yield of dressed grain from Broadbalk. The J. Agri. Sci. 11: 107 — 135.
Fisher R. A. 1922. On the mathematical foundations of theoretical statistics, Philos. Trans. Roy. Soc., Lon. Ser. A, 222: 309 — 368.
Fisher R. A. 1925. Statistical methods for research workers, 1st ed. Oliver and Boyd, Edinburgh.
Fisher R. A. 1935 a. The logic of inductive inference (with discussion). J. Roy. Stat. Soc. 98: 39 — 82.
Fisher R. A. 1935 b. The design of experiments, 1st ed. Oliver and Boyd, Edinburgh.
Fisher R. A. 1936. The use of multiple measurements in taxonomic problems. Annals of Eugenics 7: 179 — 188.
Fisher R. A., Mackenzie W. A. 1923. Studies in crop variation. II. The manurial response of different potato varieties. J. Agric. Sci. 13: 311 — 320.
Fisher R. A., Yates F. 1936. Statistical Tables for Biological, Agricultural and Medical Research. Oliver and Boyd, Edinburgh.
Gauch H.G., Jr., Piepho H.P., Annicchiarico P. 2008. Statistical analysis of yield trials by AMMI and GGE: Further considerations. Crop Sci. 48:866–889
Greenland S., Senn S. J., Rothman K. J., Carlin J. B., Poole C., Goodman S. N., Altma D. G. 2016. Statistical tests, P values, confidence intervals, and power: a guide to misinterpretations. Eur. J. Epidemiol. 31:337 — 350.
Hall A. D. 1909. The experimental error in field trials. J. Board Agr. 16: 365 — 370.
Hotelling H. 1931. The generalization of Student's ratio. Ann. Math. Stat. 2: 360 — 378.
Hotelling H. 1933. Analysis of a complex of statistical variables into principal components. J. Educ. Psychol., 24: 417 — 441.
Hurlbert S. H., Lombardi C. M. 2009. Final collapse of the Neyman-Pearson decision theoretic framework and rise of the neoFisherian. Ann. Zool. Fennici 46: 311 — 349.
Johnson N. L., Kotz S. 1997. Leading personalities in statistical sciences. John Wiley & Sons, New York.
Lehman E. L. 2011. Fisher, Neyman and the creation of classical statistics. Springer, New York.
Kozak M. 2004 a. Alokacja próby między warstwy w przypadku cechy wielowymiarowej. Wiadomości statystyczne Nr 7: 13 — 21.
Kozak M. 2004b. Efektywność schematów losowania w badaniach gospodarstw rolnych. Wiadomości statystyczne Nr 9:20 — 26
Mahalanobis P. 1930. On tests and measures of group divergence I. Theoretical formulae. J. and Proc. Asiat. Soc. of Bengal, 26: 541 — 588.
Mahalanobis P. 1936. On the generalized distance in statistics. Proc. Nat. Inst. Sci. 2:49 — 55.
Miller R.G. 1981. Simultaneous statistical inference. Springer-Verlag, New York.
Newman D. 1939. The distribution of range in samples from a normal population, expressed in terms of an independent estimate of standard deviation. Biometrika 31: 20 — 30.
Neyman J. 1934. On the two different aspects of the representative method: The method of stratified sampling and the method of purposive selecion. J. Roy. Stat. Soc., 97:558 — 625
Neyman J. 1937. Outline of a theory of statistical estimation based on the classical theory of probability. Philos. Trans. Roy. Soc. London, Series A. 236: 333 — 380.
Neyman J. 1979. Narodziny statystyki matematycznej. Wiadomości Matematyczne, 22: 91 — 106.
Neyman J., Pearson E. S. 1928. On the use and interpretation of certain test criteria for purposes of statistical inference. Biometrika 20A, Pt. I: 175 — 240; Pt. II: 263–294.
Neyman J., Pearson E. S. 1933. On the problem of the most efficient tests of statistical hypotheses. Phil. Trans. Roy. Soc. London. Series A, 231: 289 — 337.
Oktaba W. 2002. Historia teorii eksperymentu. Lubelskie Towarzystwo Naukowe, Lublin.
Ostasiewicz W. 2012. Rozwój myśli statystycznej w Polsce w XIX wieku. Przegląd statystyczny, Numer specjalny I: 34 — 46.
Pearson K. 1901. On lines and planes of closest fit to systems of points in space. Philosophical Magazine, 2:559–572).
Scheffe H. 1959. The analysis of variance. John Wiley & Sons, Inc., N. Y.
Smith A. B., Cullis B. R., Thompson R. 2005. The analysis of crop cultivar breeding and evaluation trials: An overview of current mixed model approaches. J. Agric. Sci. 143: 449 — 462
Speed T. P. 1992. Introduction to Fisher (1926) — The arrangement of field experiments. W: Breakthroughs in statistics, Vol. II. (Ed by Kotz S., Johnson N. L.), Springer-Verlag, New York: 71 — 82.
Spława-Neyman J. 1923. Próba uzasadnienia zastosowań rachunku prawdopodobieństwa do doświadczeń polowych. Roczn. Nauk Roln. i Leśnych, 10: 1 — 51.
Statystycy Polscy. 2012. (Redakcja Adamczewski W. i in.) GUS i Polskie Towarzystwo Statystyczne, Warszawa
Student [W.S. Gosset]. 1908. The probable error of a mean. Biometrika 6: 1 — 25.
Studnicki M., Paderewski J., Piepho H.P., Wójcik-Gront E. 2017. Prediction accuracy and consistency in cultivar ranking for factor-analytic linear mixed models for winter wheat multienvironmental trials Crop Sci. 57: 2506 — 2516.
Van Eeuwijk F. A., Bustos-Korts D. V., Malosetti M. 2016. What should students in plant breeding know about the statistical aspects of genotype × environment interactions? Crop Sci. 56: 2119 — 2140.
Yates F. 1935. Complex experiments. J. Roy. Stat. Soc. (Suppl.) 2: 181 — 247.
Romer E. 1989. Pamiętnik paryski (1918–1919). Wyd. Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wrocław.
Załęski E. 1927. Metodyka doświadczeń rolniczych. Wydawnictwo Rozpraw Biologicznych, Lwów.
Katedra Biometrii, Wydział Rolnictwa i Biologii, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Polska
https://orcid.org/0000-0003-3607-3124
Katedra Biometrii, Wydział Rolnictwa i Biologii, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Polska
https://orcid.org/0000-0002-7365-7607
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Z chwilą przekazania artykułu, Autorzy udzielają Wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z artykułu przez czas nieokreślony na terytorium całego świata na następujących polach eksploatacji:
- Wytwarzanie i zwielokrotnianie określoną techniką egzemplarzy artykułu, w tym techniką drukarską oraz techniką cyfrową.
- Wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy artykułu.
- Publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie artykułu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.
- Włączenie artykułu w skład utworu zbiorowego.
- Wprowadzanie artykułu w postaci elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie artykułu w postaci elektronicznej do Internetu, lub innej sieci.
- Rozpowszechnianie artykułu w postaci elektronicznej w internecie lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie.
- Udostępnianie artykułu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu.
Autorzy poprzez przesłanie wniosku o publikację:
- Wyrażają zgodę na publikację artykułu w czasopiśmie,
- Wyrażają zgodę na nadanie publikacji DOI (Digital Object Identifier),
- Zobowiązują się do przestrzegania kodeksu etycznego wydawnictwa zgodnego z wytycznymi Komitetu do spraw Etyki Publikacyjnej COPE (ang. Committee on Publication Ethics), (http://ihar.edu.pl/biblioteka_i_wydawnictwa.php),
- Wyrażają zgodę na udostępniane artykułu w formie elektronicznej na mocy licencji CC BY-SA 4.0, w otwartym dostępie (open access),
- Wyrażają zgodę na wysyłanie metadanych artykułu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma.
