Ocena postępu i strategiczne kierunki hodowli pszenżyta w Polsce
Walenty Maćkowiak
strzelce@hr-strzelce.plHodowla Roślin Strzelce Sp. z o.o., Oddział Małyszyn (Poland)
Abstrakt
W pracy przedstawiono osiągnięcia i niektóre problemy hodowli pszenżyta w Polsce, a następnie jej główne kierunki. Dzięki dużemu postępowi hodowli pszenżyto stało się piątym gatunkiem zboża w Polsce uprawianym głównie na glebach średnich. Dotychczas w rejestrze wpisano 47 odmian pszenżyta, w tym 40 ozimych i 7 jarych. Większość zarejestrowanych odmian na prawach udzielanych licencji zostało wprowadzonych do uprawy w wielu krajach świata. Siedem odmian zarejestrowano wyłącznie na export. Z polskich odmian największe znaczenie za granicą w latach 90. zyskały Ugo i Presto. Obecnie za granicą uprawiane są kolejne plenne, polskie odmiany. Dla zwiększenia konkurencyjności pszenżyta w stosunku do innych gatunków zbóż i zwiększenia dochodowości z jego uprawy, należy poprawić niektóre ważne cechy. Za strategiczne kierunki hodowli pszenżyta należy uznać: polepszenie właściwości technologicznych odmian, w tym szczególnie zwiększenie liczby opadania. Dalsze zwiększenie wysokości a przede wszystkim wierności plonowania. Zboże to głównie jest uprawiane na glebach średnich i dlatego należy zwrócić uwagę na zwiększenie tolerancji odmian na słabsze warunki glebowo-klimatyczne (niskie pH, suszę). Ponadto istotne jest zwiększenie krzewienia produkcyjnego i przyspieszenia faz rozwojowych roślin, szczególnie u pszenżyta jarego. Jednym z ważniejszych zadań jest poprawienie odporności roślin na wymarzanie, wyleganie i choroby, zwłaszcza rdze i septoriozy. Do realizacji tych celów winno się wykorzystać obok stosowania tradycyjnych metod hodowli, przede wszystkim inżynierię chromosomową, technikę podwojonych haploidów oraz markery molekularne.
Słowa kluczowe:
heterozja, odmiana, odporność, pszenżyto, plon ziarna, tolerancja na glin, wartość wypiekowaBibliografia
Anioł A. 1989. Podstawy hodowli zbóż tolerancyjnych na niskie pH gleby. Biul. IHAR 171/172: 215 — 221.
Google Scholar
Arseniuk E., Czembor H. J. 1993. Zakres specjalizacji pasożytniczej w populacjach Septoria spp. w stosunku do pszenżyta (X Triticosecale Wittmack) i pszenicy (Triticum aestitivum L.). W: Biotyczne środowisko uprawne a zagrożenia chorobowe roślin. Materiały Sympozjum Olsztyn, 7–8 września, 1993: 67 — 78.
Google Scholar
Arseniuk A., Czembor H. J, Sowa W., Krysiak H., Zimny J. Arseniuk E., Czembor H. J. 1995. Genotypowa reakcja pszenżyta, pszenicy i żyta na inokulację Stagonospora (= Septoria) nodorum w warunkach polowych oraz S. Nodorum i Septoria tritici w warunkach kontrolowanych. Biul. IHAR 195/196: 209 — 246.
Google Scholar
Arseniuk E., Oleksiak T. 2002. Production and breeding of cereals in Poland. Eucarpia, Poland, Vol. I: 11 — 20.
Google Scholar
Arseniuk E., Sodkiewicz W. 2002. Study of phenotypic traits of partial resistance to Stagonospora nodorum in winter triticale introgressive lines, commercial cultivars and dihaploid lines. Eucarpia, Poland, Vol: 163 –177.
Google Scholar
Banaszak Z., Marciniak K. 2002. Wide adaptation of Danko triticale varieties. Eucarpia, Poland, Vol. I: 217 — 222.
Google Scholar
Banaszak Z., Marciniak K., Brykczyńska L. 1998. Ocena metod badania mrozoodporności materiałów hodowlanych pszenżyta w Danko. Biul. IHAR 205/206: 213 — 218.
Google Scholar
Boros D. 2002. Physico-chemical quality indicators suitable in selection of triticale for high nutrive value. Eucarpia, Poland, Vol. I: 239 — 244.
Google Scholar
Budzianowski G., Maćkowiak W., Milewski G. 1997. Hodowla pszenżyta jarego w kierunku zwiększenia tolerancji na toksyczne działanie jonów glinu. Zesz. Nauk. AR Szczec. 175: 41 — 46.
Google Scholar
Budzianowski G., Woś H. 2002. The effect of single “D” genome substitutions on aluminium tolerance of winter and spring triticale. Eucarpia, Poland, Vol. II: 189 — 196.
Google Scholar
Burba U., Maćkowiak W., Paizert K., Budzianowski G. 1995. Tolerancja odmian i rodów na niskie pH i wysokie stężenie jonów glinu. Biul. IHAR 195/196: 131 — 136.
Google Scholar
Cichy H., Woś H., Budzianowski G. 2002. Program of winter and spring triticale breeding of Plant Breeding Company Strzelce. Eucarpia, Poland, Vol. II: 325 — 331.
Google Scholar
Gambuś H., Cygankiewicz A., Haber T., Nowotna A., Sabat R. 2000. Ocena wartości technologicznej pszenżyta ozimego z dwóch kolejnych lat uprawy. Folia Agric. Stet. 206. Agricultura 82: 62 — 66.
Google Scholar
Gil Z. 2001. Charakterystyka cech fizycznych, chemicznych i przemiałowych ziarna pszenżyta jarego i ozimego. Biul. IHAR 220: 139 — 146.
Google Scholar
Góral H. 2001. Mieszance F1 pszenżyta ozimego z cytoplazmą Triticum timopheevi. Biul. IHAR 220: 81 — 90.
Google Scholar
Janczyszyn T. 2002. Top Agrar Polska 11: 46 — 48.
DOI: https://doi.org/10.1007/BF03242386
Google Scholar
Kociuba W., Kulpa D. 2001. Charakterystyka odmian pszenżyta ozimego pod względem cech związanych z porastaniem ziarna. Biul. IHAR 220: 102 — 117.
Google Scholar
Łukaszewski A. J. 1988. Chromosome constitution of hexaploid triticale lines in the recent international yield trials. Plant Breeding 100: 268 — 272.
DOI: https://doi.org/10.1111/j.1439-0523.1988.tb00252.x
Google Scholar
Maćkowiak W. 1995. Krzyżowanie międzyrodzajowe i ich znaczenie w hodowli pszenżyta w ZDHAR Małyszyn. Biul. IHAR 205/206: 33 — 47.
Google Scholar
Maćkowiak W., Budzianowski G., Cicha A., Cichy H., Mazurkiewicz L., Milewski G., Paizert K., Szeląg B., Szeląg J., Woś H. 1998. Hodowla pszenżyta w Zakładzie Doświadczalnym Hodowli i Aklimatyzacji Roślin „Małyszyn”. Biul. IHAR 205/206: 303 — 319.
Google Scholar
Maćkowiak W. Budzianowski G., Łukanko U. 1994. Charakterystyka odmian pszenżyta ozimego i jarego hodowli ZDHAR Małyszyn oraz ich reakcja na niektóre czynniki środowiska. Zesz. Nauk. AR Szczec. 162: 141 — 146.
Google Scholar
Maćkowiak W., Paizert K., Mazurkiewicz L., Woś H. 1993. Osiągnięcia i problemy hodowli pszenżyta w Polsce. Biul. IHAR 187: 143 — 165.
Google Scholar
Marciniak K., Banaszak Z. 2000. Hodowla pszenżyta w firmie Danko. Folia Univ. Agric. Stet. 206. Agricultura (82): 173 — 178.
Google Scholar
Rozbicki J., Mądry W. 1998. Uwarunkowanie plonu ziarna pszenżyta ozimego przez jego składowe wybrane cechy botaniczno-rolnicze łanu w zmiennych warunkach uprawowych i pogodowych. Folia Univ. Stet Agric. 206. Agricultura (82): 195 — 204.
Google Scholar
Nalepa S. 1990. Hybrid triticale: present and future. Proc. Second Intern. Triticale Symposium, Passo Fundo, Rio Grande do Sul, Brazil, 1–5 October 1990: 402 — 407.
Google Scholar
Oleksiak T. 2000. Pszenżyto w produkcji — wykorzystanie efektów hodowli. Folia Univ. Agric. 206 Stet. 206. Agricultura 82: 199 — 204.
Google Scholar
Pokacka Z., Korbas M., Staniszewska H. 1987. Choroby występujące na pszenżycie i ich zwalczanie. Ochrona Roślin: 31 (2): 7 — 9.
Google Scholar
Salach-Warzech K., Staszewski Z. Warzecha R. 1994. Męska sterylność u pszenżyta heksaploidalnego. Zesz. Nauk. AR Szec. 162:235 — 237.
Google Scholar
Sowa W., Krysiak H., Pena R., Cygankiewicz A.. 1999. Charakterystyka nowego źródła cech jakościowych ziarna pszenżyta (RAH-116). Biul. IHAR 211: 165 — 170.
Google Scholar
Szeląg J., Maćkowiak W., Szeląg B., Woś H. 1998. Mrozoodporność a zimotrwałość pszenżyta ozimego. Biul. IHAR 205/206: 205 — 211.
Google Scholar
Schachschneider R. 2000. Ziele und Wirtschaftlichkeit der Züchtung von Wintertriticale in Deutschland. Vortr. Pflanzenzűchtung 49: 1 — 10.
Google Scholar
Schinkel B. 2002. Triticale — still a healthy crop? Eucarpia, Poland Vol. I: 157 — 162.
Google Scholar
Spiss L., Góral H. 1994. Hodowla form męskosterylnych i przywracających płodność pszenżyta. Zesz. Nauk. AR Szczec. 162: 243 — 246.
Google Scholar
Warzecha R, Salak-Warzecha K. 2002. Hybrid triticale — prospects for research and breeding — part II: Development of male sterile lines. Eucarpia, Poland, Vol. I: 193 — 198.
Google Scholar
Tarkowski Cz. 1997. Hodowla roślin. Materiały z I Krajowej Konferencji. Poznań, 19–20 listopad 1997. IHAR: 85 — 86.
Google Scholar
Tarkowski Cz. 1998. Biologiczno-genetyczno właściwości pszenżyta. Biul. IHAR 205/206:133 — 134.
Google Scholar
Wolski T. 1989. Kierunki hodowli pszenżyta oraz metody oceny. Biologia pszenżyta. PWN, Warszawa: 172 — 215.
Google Scholar
Wolski T., Szołkowski A., Gryka M., Pojmaj M. S. 1998. Obecny stan hodowli pszenżyta ozimego w Danko. Biul. IHAR 205/206: 289 — 297.
Google Scholar
Wolski T., Pojmaj M.S., Banaszak Z., Czerwińska E., Bogacki J., Marciniak K., Szołkowski A. 2000. Poprawienie wartości użytkowych pszenżyta ozimego w 30-letniej hodowli w Danko. Biul. IHAR 214: 95 — 104.
Google Scholar
Woś H. 1991. Odporność liści siewek i roślin dorosłych pszenżyta na Leptosphaeria nodorum Mull. Rocz. Nauk Rol., Ser. E, 21 (1/2): 25 — 30.
Google Scholar
Woś H. 1996. Wstępne wyniki badań nad odpornością pszenżyta ozimego na Rhynchosporium secalis. Zesz. Nauk. AR Szczec. 175: 495 — 501.
Google Scholar
Woś H., Maćkowiak W. 1995 a. Odporność polskich odmian pszenżyta ozimego na Stagonospora nodorum Biul. IHAR 195/196: 183 — 189.
Google Scholar
Woś H., Maćkowiak W., Apolinarska B. 1995 b. Wstępne wyniki nowej metody określania odporności pszenżyta ozimego na Puccinia recondita. Biul. IHAR 195/196: 191 — 196.
Google Scholar
Woś H., Góral H., Woś B., Spiss L. 2002. Heterosis in winter triticale with T. timopheevi cytoplasm. Eucarpia, Poland Vol. II: 311 — 315.
Google Scholar
Woś H., Maćkowiak W., Mazurkiewicz L., Milewski G., Budzianowski G. 1994. Podatność pszenżyta jarego na rdzę brunatną (Puccinia recondita). Zesz. Nauk AR Szczec. 162: 277 — 280.
Google Scholar
Woś H., Metzger R. J., Łukaszewski A. J., Cygankiewicz A. 2002. The effect of the D — genome chromosome substitutions and of translocations of chromosome 1 D on some quality and agronomic parameters of winter triticale. Eucarpia, Poland, Vol. II: 59 — 69.
Google Scholar
Woś H., Strzembicka A. 2002. Resistance to leaf rust (Puccinia recondita f. sp. Tritici) at the seedling stage among single D genome substitution lines of triticale Presto. Eucarpia, Poland, Vol. II: 71 — 74.
Google Scholar
Zamorski Cz., Schollenberger. M. 1995. Występowanie chorób pszenżyta w Polsce. Biul. IHAR 195/196: 197 — 207.
Google Scholar
Zamorski Cz. 1995. Rozwój diagnostyka rdzy żółtej (Puccinia striformis Westend) pszenic i pszenżyta. Biul. IHAR 195/196: 247 — 250.
Google Scholar
Autorzy
Walenty Maćkowiakstrzelce@hr-strzelce.pl
Hodowla Roślin Strzelce Sp. z o.o., Oddział Małyszyn Poland
Statystyki
Abstract views: 48PDF downloads: 28
Licencja
Prawa autorskie (c) 2003 Walenty Maćkowiak
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Z chwilą przekazania artykułu, Autorzy udzielają Wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z artykułu przez czas nieokreślony na terytorium całego świata na następujących polach eksploatacji:
- Wytwarzanie i zwielokrotnianie określoną techniką egzemplarzy artykułu, w tym techniką drukarską oraz techniką cyfrową.
- Wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy artykułu.
- Publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie artykułu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.
- Włączenie artykułu w skład utworu zbiorowego.
- Wprowadzanie artykułu w postaci elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie artykułu w postaci elektronicznej do Internetu, lub innej sieci.
- Rozpowszechnianie artykułu w postaci elektronicznej w internecie lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie.
- Udostępnianie artykułu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu.
Autorzy poprzez przesłanie wniosku o publikację:
- Wyrażają zgodę na publikację artykułu w czasopiśmie,
- Wyrażają zgodę na nadanie publikacji DOI (Digital Object Identifier),
- Zobowiązują się do przestrzegania kodeksu etycznego wydawnictwa zgodnego z wytycznymi Komitetu do spraw Etyki Publikacyjnej COPE (ang. Committee on Publication Ethics), (http://ihar.edu.pl/biblioteka_i_wydawnictwa.php),
- Wyrażają zgodę na udostępniane artykułu w formie elektronicznej na mocy licencji CC BY-SA 4.0, w otwartym dostępie (open access),
- Wyrażają zgodę na wysyłanie metadanych artykułu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma.
