Flora roślin synantropijnych biotopów miejskich Olsztyna
Abstrakt
Na terenie biotopów miejskich Olsztyna zebrano 14950 not florystycznych i stwierdzono występowanie 578 gatunków naczyniowych roślin zielnych oraz siewek drzew i krzewów, a liczba gatunków w polach podstawowych (kwadratach o boku 1 km) wahała się od 18 (kwadraty 67 i 76 EB42) do 210 gatunków (kwadrat 35 EB52). Flora synantropijna Olsztyna liczyła 84 rodziny, z których najbardziej zasobne w gatunki są: Asteraceae, Poaceae, Brassicaceae i Fabaceae (odpowiednio 78, 51, 39 i 38 gatunków). Najbardziej rozpowszechnioną formą życiową roślin na terenie zurbanizowanych obszarów miasta Olsztyna były hemikryptofity, które stanowiły ponad 40% analizowanej flory. Najliczniej reprezentowaną grupą geograficzno-historyczną we florze biotopów miejskich Olsztyna były gatunki synantropijne miejscowego pochodzenia, czyli apofity, z wyraźną dominacją apofitów leśnych i zaroślowych. Wśród gatunków obcych, to jest antropofitów, dominowały diafity, czyli gatunki nie zadomowione trwale. Występowanie oraz przestrzenne rozmieszczenie poszczególnych gatunków roślin w Olsztynie w wydzielonych na jego obszarze kompleksach użytkowania przestrzeni ukazało wyraźną liczebną przewagę gatunków roślin w kompleksie transportowym. Stwierdzono tam występowanie 466 gatunków roślin, co stanowiło ponad 80% wszystkich zidentyfikowanych taksonów. Największą liczbę gatunków na obszarze biotopów miejskich Olsztyna zanotowano w obrębie tych reprezentujących na skali hemerobii stopień H4, który obejmował siedliska przejściowe od mezo- do β-euhemerobowych. Pola podstawowe (kwadraty) były zróżnicowane pod względem takich wskaźników jak walor florystyczny czy odrębność florystyczna oraz wskaźników: synatropizacji, modernizacji i labilności flory. Najwyższą wartość waloru florystycznego jak i odrębności florystycznej stwierdzono w przypadku kwadratu 26 (EB 52). Największe wartości współczynnika synantropizacji stwierdzono w kwadratach 35 (EB 52), 26 (EB 52) oraz 89 (EB 42) – 58. Najmocniejszą korelację dodatnią stwierdzono pomiędzy walorem florystycznym a liczbą gatunków oraz procentowym udziałem antropofitów w analizowanych kwadratach. W obu przypadkach współczynnik korelacji rang Spearmana był wysoki i wynosił 0,999.
Słowa kluczowe
synantropizacja; flora miasta; apofity; antropofity
Bibliografia
Abromeit J. i in. (1898 – 1940). Flora von Ost- und Westpreussen. Berlin – Königsberg.
Anioł-Kwiatkowska J. (1974). Flora i zbiorowiska synantropijne Legnicy, Lubina i Polkowic. Acta Univ. Wratislav., Wrocław 19: 1‒151.
Chmiel J. (1993). Flora roślin naczyniowych wschodniej części Pojezierza Gnieźnieńskiego i jej antropogeniczne przeobrażenia w wieku XIX i XX. Cz. 1, 2. Pr. Zakł. Takson. Roślin UAM Poznań.
Ćwikliński E. (1970). Flora synantropijna Szczecina. Monogr. Bot. 33: 1 – 103.
Endler Z., Duriasz J., Juskiewicz B. (1999). Fitocenozy Chelidonio-Robinietum Jurko 1963 w parkach Olsztyna. Biul. Nauk. UWM, Olsztyn, 05: 99 – 108.
Faliński J. (1966a). Degeneracja zbiorowisk roślinnych lasu miejskiego w Iławie. Mater. Zakł. Fitosoc. Stos. UW 13: 1 – 13.
Faliński J. (1966b). Antropogeniczna roślinność Puszczy Białowieskiej jako wynik synantropizacji naturalnego kompleksu leśnego. Rozpr. Uniw. Warsz. 13: 1 – 256.
Faliński J. (ed.) (1971). Synanthropisation of plant cover II. Synanthropic flora and vegetation of towns connected with their natural conditions, history and function. Mater. Zakł. Fitosoc. Stos. Uniw. Warsz. 27: 1‒317.
Fijałkowski D. (1963). Zbiorowiska roślin synantropijnych miasta Chełma. Ann. University Mariae-Curie-Skłodowska Lublin-Polonia, sect. C 18: 291‒325.
Jackowiak B. (1990). Antropogeniczne przemiany flory roślin naczyniowych Poznania. Wyd. Nauk. UAM, 42 B.
Jackowiak B. (1993). Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Poznaniu. Prace Zakładu Taksonomii Roślin UAM 2, 5–409.
Jackowiak B. (1998). Struktura przestrzenna flory dużego miasta. Studium metodyczno-problemowe. Prace Zakładu Taksonomii Roślin UAM w Poznaniu, Bogucki Wyd. Nauk. Poznań, 8: 1‒228.
Jutrzenka-Trzebiatowski A. (1999). Wpływ człowieka na szatę leśną Polski północno-wschodniej w ciągu dziejów. OBN im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn.
Kalinowska J. (2004). Kształtowanie się fitocenoz wydeptywanych na terenie Olsztyna. Pr. Dokt. UWM, Olsztyn.
Kondracki J. (1988). Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa.
Kondracki J. (1994). Polska. Mezoregiony fizycznogeograficzne. PWN, Warszawa.
Kondracki J. (2002). Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.
Kornaś J. (1968a). Prowizoryczna lista nowszych przybyszów synantropijnych (kenofitów) zadomowionych w Polsce. Mater. Zakł. Fitosocjol. Stos. UW 25: 43 – 53.
Kornaś J. (1968b). Geograficzno-historyczna klasyfikacja roślin synantropijnych. Mater. Zakł. Fitosocjol. Stos. UW 25: 33 – 41.
Kornaś J. (1977). Analiza flor synantropijnych. Wiad. Bot., 21 (2): 85 – 91.
Kornaś J. (1981). Oddziaływanie człowieka na florę: mechanizmy i konsekwencje. Wiadomości Botaniczne 25 (3): 165–182.
Kornaś J., Medwecka-Kornaś A. (2002). Geografia roślin. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
Korniak T. (1968a). Stanowiska Malva verticillata L. na Pojezierzu Mazurskim. Zesz. Nauk. WSR Olszt. 24 (613): 19 – 23.
Korniak T. (1968b). Kilka interesujących gatunków synantropijnych na terenie Pojezierza Mazurskiego. Fragm. Flor. Geobot., 14 (2): 161 – 164.
Krawiecowa A., Rostański K. (1976). Zależność flory synantropijnej wybranych miast polskich od ich warunków przyrodniczych i rozwoju. Acta University Wratislaw., Pr. Bot. 303 (21): 5‒61.
Kucharczyk M., Święs F. (1988). An analysis of synanthropic flora of the selected towns of south-east Poland. Symposium Synanthropic flora and vegetation V (ed. by M. Zaliberová), s. 331‒336. Martin.
Mirek Z. (1981). Problemy klasyfikacji roślin synantropijnych. Wiad. Bot. 25 (1): 45 – 54.
Mirek Z., Piekos-Mirkowa H., Zajac A., Zajac M. (2002). Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. – Krytyczna lista roslin naczyniowych Polski. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków.
Nuissl H., Rink D., Steuer P. (2005). The consequences of urban sprawl in a context of decline: the case of Leipzig, UFZ-Diskussionspapiere, No. 7/2005.
Olaczek R. (1982). Synantropization of phytocoenoses. Memor. Zool., 37: 93‒112.
Olesiński L. (1968). Spostrzeżenia florystyczne z województwa olsztyńskiego. Fragm. Flor. Geobot., 14 (4): 407 – 416.
Olesiński L., Korniak T. (1980). Nowe gatunki roślin synantropijnych na Pojezierzu Mazurskim. Fragm. Flor. Geobot., 26 (2‒4).
Pawłowska S. (1972). Statystyka florystyczna Polski. [W:] Szata roślinna Polski. Szafer W., Zarzycki K. (red.). t. 1. PWN, Warszawa: 129 – 131.
Pieczyńska E. (2006). Występowanie i zmienność północnoamerykańskich taksonów z rodzaju Solidago L. na terenie Olsztyna. Pr. Dokt. UWM, Olsztyn.
Schwarz Z. (1967). Badania nad florą synantropijną Gdańska i okolicy. Acta Biol. Med. Soc. Sc. Gedan. 11: 363‒494.
Skowrońska W. (1965). Flora synantropijna uzdrowiska Rabki. Fragm. Flor. Geobot. 11: 363‒371.
Sowa R. (1964). Roślinność ruderalna Łodzi. Łódzkie Tow. Nauk., Wydz. III – Nauk Matem. Przyr. 96: 1‒35.
Sowa R., Siciński J. T. (1982). Flora synantropijna Szczercowa. Spraw. Czyn. Pos. Nauk, Łódź 36: 1‒5.
Steffen H. (1931). Vegetationskunde von Ostpreussen. Pflanzensoziologie. Bd. 1, Verlag V. G. Fischer, Jena.
Steffen H. (1940). Flora von Ostpreussen. Königsberg.
Stypinski P. (1978). Drzewa i krzewy cmentarzy Olsztyna. Rocz. Dendrol. 31: 153‒161.
Stypinski P. (1980). Występowanie jemioły pospolitej (Viscum album L. ssp. album) na terenie miasta Olsztyna. Rocznik Dendrologiczny, vol. 33:
Stypiński P. (1995). Dendroflora Olsztyna i jej środowisko ekologiczne. Rocznik Dendrologiczny, vol. 43: 79‒92.
Sudnik-Wójcikowska B. (1987). Flora miasta Warszawy i jej przemiany w ciągu XIX i XX wieku. Cz. I i II. Wyd. Uniw. Warsz., ss. 242 i 435.
Sukopp H. (1969). Der Einfluss des Menschen auf Vegetation. Vegetatio, 17: 360‒371.
Sukopp H. (1972). Wandel von Flora Und Vegetation In Mitteleuropa unter dem Einfluss des Menschen. Ber. ü. Landwirtschaft. Hrsg. Bundesministerium. f. Ernährung, Landwirschaft u. Forsten, 50 (1): 112‒139.
Święs F., Pleban A. (1981). Roślinność ruderalna i flora synantropijna miasta Jasło na Pogórzu Karpackim. Ann. Univ. MCS, sec. C, 36: 235‒258.
Wołkowycki D. (2000). Różnicowanie i ujednolicanie się flor ruderalnych w warunkach izolacji środowiskowej. Monogr. Bot. 87: 1‒157.
Woś A. (1999). Klimat Polski. Wyd. nauk. PWN, Warszawa.
Zając A., Zając M. (red.) (2001). Atlas Rozmieszczenia Roślin Naczyniowych w Polsce (ATPOL). Prac. Chronologii Komputerowej Inst. Bot. UJ, Kraków.
Zarzycki K., Trzcińska-Tacik H., Różański W., Szeląg Z., Wołek J., Korzeniak U. (2002). Ecological indicator values of vascular plants of Poland. [W:] Z. Mirek (red.), Biodiversity of Poland, vol. 2. –– W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, 183 s.
Zimny H. (2005). Ekologia miasta. Agencja Reklamowo-Wydawnicza Arkadiusz Grzegorczyk, Stare Babice.
Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – Państwowy Instytut Badawczy Polska
Copyright (c) 2021 Bartosz Tomaszewski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Z chwilą przekazania artykułu, Autorzy udzielają Wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z artykułu przez czas nieokreślony na terytorium całego świata na następujących polach eksploatacji:
- Wytwarzanie i zwielokrotnianie określoną techniką egzemplarzy artykułu, w tym techniką drukarską oraz techniką cyfrową.
- Wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy artykułu.
- Publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie artykułu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.
- Włączenie artykułu w skład utworu zbiorowego.
- Wprowadzanie artykułu w postaci elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie artykułu w postaci elektronicznej do Internetu, lub innej sieci.
- Rozpowszechnianie artykułu w postaci elektronicznej w internecie lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie.
- Udostępnianie artykułu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu.
Autorzy poprzez przesłanie wniosku o publikację:
- Wyrażają zgodę na publikację artykułu w czasopiśmie,
- Wyrażają zgodę na nadanie publikacji DOI (Digital Object Identifier),
- Zobowiązują się do przestrzegania kodeksu etycznego wydawnictwa zgodnego z wytycznymi Komitetu do spraw Etyki Publikacyjnej COPE (ang. Committee on Publication Ethics), (http://ihar.edu.pl/biblioteka_i_wydawnictwa.php),
- Wyrażają zgodę na udostępniane artykułu w formie elektronicznej na mocy licencji CC BY-SA 4.0, w otwartym dostępie (open access),
- Wyrażają zgodę na wysyłanie metadanych artykułu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma.
